Cây mắc cỡ là cây gì? Có tác dụng như thế nào? Trị bệnh gì?

Ngoài cái tên mắc cỡ hay xấu hổ, loài thực vật này còn được gọi là cây trinh nữ, cây thẹn hay hàm tu thảo, còn tên khoa học của nó là Mimosa pudica L. Chính vì cái tên trinh nữ nên nhiều người lầm tưởng cây mắc cỡ và cây trinh nữ hoàng cung là một.

Vốn là một loài cây sống lâu năm, cây xấu hổ thuộc loài cây thân thảo, thường mọc bò lan trên mặt đất. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu mới sinh trưởng, cây thường mọc thẳng và hướng lên trên. Thân cây mắc cơ chia thành nhiều cành nhánh với kích thước khá nhỏ. Trên thân và nhánh của cây mắc cỡ có nhiều gai nhọn. Chiều dài của cây mắc cỡ có thể đạt là lên đến 1,5m.

Lá có hình lông chim, tự động cụp lại khi có gì đó chạm vào. Hoa có màu hồng đỏ, hình cầu với kích thước nhỏ, mọc ra từ nách lá với phần cuống dài. Quả có nhiều lông cứng, mọc tụ thành chùm và có hình ngôi sao.

Cây mắc cỡ được cho rằng có nguồn gốc xuất xứ từ khu vực Trung và Nam Mỹ. Hiện nay, trên thế giới, cây mắc cỡ đã xuất hiện ở khắp nơi, khá phổ biến ở các quốc gia châu Á. Ở Việt Nam, rất dễ bắt gặp cây mắc cỡ ở các bãi đất trống, ven bờ sông, ven đường,...

Theo nghiên cứu, cây mắc cỡ có chứa các thành phần hóa học như axit hữu cơ, Flavonosid, Crocetin, Minosin, các loại ancol,... Đặc biệt, cây mắc cỡ có chứa Alcaloid - một loại axit amin có tác dụng gây tê và giảm đau.

Theo Y học cổ truyền, cây mắc cỡ được cho là có vị ngọt hơi se và tính hơi hàn. Nó thường được sử dụng để điều trị một số bệnh như viêm gan, viêm phế quản, suy nhược thần kinh, đau dạ dày, huyết áp cao, mất ngủ,... Mỗi bộ phận của cây mắc cỡ sẽ có những công dụng khác nhau, cụ thể:

- Thân cây: có thể rửa sạch rồi đem đi giã nát để đắp ngoài da, điều trị viêm da mủ hay các chấn thương bên ngoài.

- Rễ: dùng để điều trị đau lưng, đau nhức các khớp xương hay tê bì tay chân. Với phụ nữ, có thể sử dụng để điều trị chứng kinh nguyệt không đều.

- Cành và lá: dùng để hỗ trợ điều trị các chứng suy nhược thần kinh, khó ngủ,...

- Hạt: dùng để điều trị bệnh hen suyễn.

Còn theo những nghiên cứu của Y học hiện đại thì những hoạt chất có trong cây mắc cỡ có thể sử dụng để làm giảm lượng đường trong máu, chống co giật, chống lo âu, chống trầm cảm, điều trị vết thương do rắn độc cắn hay điều hòa kinh nguyệt.

Có hai cách phổ biến để sử dụng cây mắc cỡ đó là sử dụng dưới dạng tươi và dưới dạng khô (thuốc sắc). Nếu sử dụng dưới dạng sắc lấy nước để uống thì liều lượng khuyến cáo mỗi ngày chỉ nên dùng khoảng 6 - 12g.

Bên cạnh đó, bạn cũng có thể sử dụng cây mắc cỡ để xông, ngâm hay tắm. Việc này chủ yếu để chữa các bệnh về xương khớp. Cách làm như sau: Chuẩn bị 40g rễ cây mắc cỡ, 40g lá long não, 40g lá tía tô, 40g đơn tướng quân, 20g quế chi, 40g cây lá lốt, 20g ngải cứu, 20g hy thiêm thảo, 20g hoắc hương. Cho những nguyên liệu trên vào nồi cùng với lượng nước xâm xấp. Đun sôi cho tới khi có mùi thơm tỏa ra. Nếu xông thì bạn cần chuẩn bị vải kín để trùm lại. Thời gian xông là khoảng 10 - 15 phút để cho hơi thuốc ngấm vào bộ phận bị bệnh, khi mồ hôi ra toàn thân thì dừng lại. Nếu sử dụng để ngâm hay tắm thì cũng tiến hành tương tự.

Tuy nhiên, cây mắc cỡ có chứa một ít độc tính. Chính vì vậy, bạn không nên sử dụng liên tục với liều lượng lớn trong thời gian ngắn.