Cây sầu đâu là cây gì? Có ăn được không? Trị bệnh gì?

Cây sầu đâu có rất nhiều tên gọi như nha đảm tử, hạt khổ sâm, san đực,...Loại cây này có tên khoa học là Azadirachta indica, một loại thuộc họ Meliaceae.

Nước ta có nhiều loại sầu đâu khác nhau, nhưng phổ biến là sầu đâu bản địa, sầu đâu rừng, sầu đâu Ấn Độ. Có thể dựa vào một số đặc điểm như sau để phân biệt các loại sầu đâu:

• Cây sầu đâu bản địa: Sầu đâu bản địa có thân gỗ, cao khoảng 15-20m, vỏ thân có rãnh dọc. Lá của cây sầu đâu bản địa mọc so le, lá kép hình lông chim, ở mép có răng cửa, hai mặt nhẵn không có lông. Lá của cây thường sẽ rụng vào mùa đông để giúp cây giữ nước và năng lượng. Hoa của cây sầu đâu có hình xim, gồm nhiều hoa màu tím nhạt. Quả của cây là quả hạch hình cầu, khi chín màu vàng và có bốn hạt bên trong.
• Cây sầu đâu rừng: Khác với cây sầu đâu bản địa và cây sầu đâu Ấn Độ, cây sầu đâu rừng chỉ cao khoảng 1.5-2.5 m, thân mềm và nhỏ. Lá mọc so le, xẻ lông chim không đều. Hai mặt lá không nhẵn như lá sầu đâu bản địa mà được bao phủ bởi một lớp lông mềm, nhiều nhất là ở mặt dưới. Mép là có hình răng cưa. Hoa của cây sầu đâu rừng mọc thành chùm xim. Quả có hình bầu dục, khi chín sẽ chuyển thành màu đen. Hạt của cây có hình trứng, màu nâu đen.
• Cây sầu đâu Ấn Độ: Tương tự sầu đâu bản địa, sầu đâu Ấn Độ cũng là cây thân gỗ, cao lớn và to, có thể cao đến 20m. Các nhánh cây tạo thành tán rộng. Lá sầu đâu Ấn Độ mọc xen kẽ với các lá chét. Lá sầu đâu có hình ngọn giáo, nhọn ở đầu. Mép lá có răng. Vào mùa khô hạn, cây sẽ rụng lá để tiết kiệm năng lượng và dinh dưỡng cho cây và sẽ mọc lại từ tháng 10 âm lịch.

Phần lá của cây sầu đâu thường được sử dụng để làm thực phẩm. Lá của cây sầu đâu có vị đắng nhiều nên nhiều người khuyên không nên ăn. Tuy nhiên thực tế lá của loại cây này ăn được, đặc biệt là lá sầu đâu Ấn Độ.

Trên thực tế, lá sầu đâu có chứa nhiều chất tốt cho cơ thể con người. Theo các nghiên cứu, lá sầu đâu chứa chất azadirachtin, một loại chất có tác dụng khử trùng, chống viêm, chống khuẩn. Vì vậy lá sầu đâu có thể được sử dụng để chữa lành những vết thương ở da như loét da, dị ứng,...

Bên cạnh đó, lá sầu đâu còn có tác dụng giảm cholesterol từ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và hỗ trợ tiêu hóa. Không những vậy lá này còn có thể sử dụng trong quá trình làm giảm triệu chứng đau nhức xương, cơ, điều hòa đường huyết.

Tuy nhiên, trước khi ăn cần sơ chế kỹ. Sau khi chọn những lá sầu đâu non thì đem rửa sạch với nước, trần qua nước sôi để giảm vị đắng, nếu chịu được vị đắng thì không cần trần qua nước sôi. Sau đó đem đi chế biến các món ăn.

Một số công dụng chữa bệnh của cây sầu đâu bản địa

Các bộ phận của cây sầu đâu bản địa có vị đắng, tính lạnh, chỉ có vỏ cây và vỏ rễ cây được dùng làm thuốc.

Trong vỏ rễ cây và vỏ cây có chứa hoạt chất toosendanin. Loại hoạt chất này có tác dụng diệt các loại giun như giun đũa, giun kim. Ngoài ra còn chất này còn có khả năng chống nấm, chống độc tố botulin do vi khuẩn tạo ra.

Các bộ phận khác trên cây đều chứa độc, trong đó lá sầu đâu được dùng để làm thuốc diệt côn trùng, sâu bọ.

Công dụng của cây sầu đâu rừng

Cây sầu đâu rừng theo y học cổ truyền thì có vị đắng, tính lạnh. Có tác dụng sát trùng, chữa sốt rét và bệnh lị. Dân gian thường sử dụng sầu đâu rừng dưới các bài thuốc như:

• Dạng viên uống: Tán nhỏ 10-20 quả sầu đâu rừng và làm thành viên với kích thước 0.1g/viên hoạc 0.2g/viên với những hạt đã khử dầu. Sử dụng liên tục trong 07 ngày để chữa các bệnh sốt rét.
• Dầu: Bỏ vỏ, đem quả đi ép lấy dầu. Dầu của quả sầu đâu có thể chữa tiêu chảy, viêm ruột và sốt rét.

Các công dụng chữa bệnh của cây sầu đâu Ấn Độ

Nước tonic và chất se khít lỗ chân lông có thể được làm ra từ thân, vỏ rễ, quả non của cây sầu đâu Ấn Độ.

Vỏ cây được sử dụng để chữa các bệnh sốt rét, làm thuốc giảm đau và điều trị các bệnh ngoài da như viêm loét. Lá của cây cũng được sử dụng trong các bài thuốc điều trị giun, bệnh phong.